Parlak ışık uygulaması ile ilgili bilgi verir misiniz?
Bitkiler, hayvanlar ve insanlar güneşin hareketlerini baz alarak zamanı algılar, günlük yaşam döngülerini ve yaşam fonksiyonlarını düzenlerler.
Döngüde problemler oluşur ise, parlak ışık ile gözden giren ışığın, miktarı ve süresi ayarlanarak biyolojik saatimizin tekrar dengeyi yakalamasına çalışılır.
Parlak ışık uygulamaları hangi hastalıklarda fayda sağlamaktadır ?
Uyku bozuklukları
Depresyon ve anksiyete bozukluğu
Hafıza ve dikkat bozuklukları
Unutkanlık
Yeme bozuklukları
Bağışıklık sistemindeki sorunlara bağlı gelişen immün sistem hastalıkları kronik yorgunluk , yaygın kas eklem ağrıları
Baş ağrısı ve migren hastalıklarında fayda sağlamaktadır.
Günlük yaşam döngüsü veya biyolojik saat ne demektir ?
Günlük yaşam döngümüze, sirkadiyen ritim, biyolojik saat veya vücut saati de denir.
Bu tekrarlayan hayati işlevler; bizim uyku-uyanıklık, vücut ısısı, yeme-içme alışkanlıkları, metabolizma ve hormonal salınım döngülerimizi kontrol eder.
Günlük yaşam döngüsünün önemi nedir ?
Sağlıklı bireylerde, biyolojik saat, güneşin doğuşu ve batışı ile eş zamanlı çalışmaktadır. Çeşitli nedenler ile biyolojik iç saatinin (sirkadiyen ritmin) aksi yönünde hareket edilir ise vücutta kronik stres reaksiyonunu tetiklenir, bu durumda istenmeyen zamanlarda da kortizol salınımına neden olur.
Normal sağlıklı bir insanda kortizol, sabah uyanırken kişiyi güne hazırlamak için salgılanır.
Vücudumuz, kortizol ile beklenmedik saatlerde karşılaşır ise vücudun biyolojik dengesi bozulur ve biyolojik saatte sapmalar oluşur.
Biyolojik saatteki sapmalar hangi hastalıklara davetiye çıkarır ?
Kişinin biyolojik saatindeki sapmalar, kronik stres reaksiyonunun da etkisiyle uyku-uyanıklık dengemizdeki bozulma ile beraber şeker hastalığı, metabolik sendrom, kalp hastalıkları, depresyon, demans (bunama ) hastalığı ve bağışıklık sisteminin hastalıklarına neden olmaktadır.
Günlük yaşam döngümüzü (biyolojik ritmimizi) negatif etkileyen etmenler nelerdir ?
Gün içinde özellikle öğleden sonraları aşırı tüketilen ve gece uyku kalitesini bozan uyarıcı nitelikli içecek ve besinler.
(Çay , kahve, çikolata, c vitamini yüksek meyveler...)
Kullanılan özellikle uyarıcı nitelikli maddeler (sigara,metamfetamin,kokain,alkol,esrar,bonzai,eroin,extazi...)
Gün içi uyuma, uyuklama ve bu durumlara neden olan durumlar
Kronik uykusuzluk ne gibi problemlere neden olur ? Sinirlilik ve tahammülsüzlük
Öğrenme kapasitesinde azalma,
Tansiyon değerlerinde yükselme
Kan şekerinde yükselme
Dikkat eksikliği Konsantrasyon bozukluğu Hafıza problemleri Depresyon ve anksiyete bozukluğu
İmmun sistemde zayıflamaya bağlı sık geçirilen enfeksiyonlar kronik yorgunluk ve yaygın kas eklem ağrısı
Baş ağrısı ve denge kaybı gibi hastalıklara sebebiyet verebilir.
Kronik uykusuzluk, bilinen hangi hormonal mekanizma ile hastalıklara neden olmaktadır ?
Sağlıklı biyolojik ritmi olmayan bireylerde salgılanan melatoninden mahrum kalmanın bir sonucu olarak,
Depresyon, anksiyete, migren, fibromiyalji, kronik yorgunluk sendromu
Uzun vadede ise, hafıza problemlerinin artması ile alzheimer hastalığı benzeri tablolar daha sık ortaya çıkmaktadır.
Teknolojik ürünlerin, sirkadiyen ritim üzerine negatif etkisi olmakta mıdır? Sirkadiyen ritmi bozan en önemli faktörlerden birisi de telefon, tablet, bilgisayar ve televizyon ekranlarından yansıyan mavi ışıktır. Beyin mavi ışığı gün ışığı olarak algılamakta ve bunun sonucu olarak uyku moduna geçememekte ve melatonin sentezi başlayamamaktadır.
Bu nedenle yatmadan önce mavi ışık maruziyetini azaltarak olabildiğince yatak odasının karanlık olması sağlanmalıdır.
Kronik uykusuzluğa ve sık sık uykuda bölünmeye neden olan tıbbi durumlar ( Şeker hastalığı, prostat, depresyon, anksiyete bozukluğu gibi...)
Zorunlu sebepler ile gece uyanık kalma zorunluluğu olan işlerde çalışıyor olmak. ( Sık değişen vardiyalı çalışma ve özellikle gece nöbetleri, uzun yol şöförlüğü.)
Gece uyku kalitesini bozan sosyal hayat problemleri ( Bakmakla yükümlü olduğu ağır engelli hasta veya yeni doğan bebek sahibi olmak gibi...)
Biyolojik iç saate uyumu artırmak için ne yapılmalıdır ?
Uyku kalitesini artırmaya yönelik müdahaleler yapın.
Her gün aynı saatte yatıp kalkın ve gün içinde uyumamaya çalışın.Güneşin doğuşu ile uyanmaya çalışın.
Gece yarısından önce uykuya geçmiş olun.
Çocuklar ve gençler ise en geç 22.00’de yatakta olmalıdır.
Kafein ve uyarıcı alımını sınırlandırın ve mümkün ise saat 15.00’ den sonra kafein almamaya çalışın.
Parlak gün ışığına maruz kalmanın tedavi edici etkisi nasıl olmaktadır ?
Parlak gün ışığı tedavisi;
Sirkadiyen ritim ( biyolojik saat ) üzerinden biyokimyasal, fizyolojik ve davranışsal döngüler üzerinde düzenleyici etki göstermektedir.
Sabah erken saatlerde uygulanan parlak ışık tedavisi, sirkadiyen ritimde düzenleyici etki ile depresif belirtilerde azalmaya, antidepresan ilaçların etkisinde artışa ve uyku kalitesinde düzelmeye yol açmaktadır.
Parlak ışık tedavisi, antidepresan ilaçlarla aynı endikasyonlarda ve etkinlikte özellikle de mevsimsel tip depresyon olmak üzere bir çok rahatsızlıkta etkin bir antidepresan tedavidir.
Gün ışığı tedavisi, parlak gün ışığı tedavisi güvenilir yan etki riski bulundurmayan biyolojik bir tedavi şeklidir.
Parlak ışık tedavisi ile oluşabilecek yan etkileri, sıklıkla geçicidir ve tehlikeli değildir. Bilinen en sık yan etkiler; migren atağı, baş ağrısı, huzursuzluk, gözlerde yorgunluk, görme sorunları, mide bulantısı, terleme ve sedasyondur.
Parlak ışığa maruz kalınan süre ve ışık miktarı azaltılarak oluşabilecek yan etkiler tedavi edilebilir. Işık tedavisi ile oluşan yan etkiler uygulanan ışık lux değerinden bağımsız olarak tedavinin başlangıcında görülmekte ve tedavinin devamında birkaç gün içerisinde bu şikayetlerin azaldığı, gerilediği ve ortadan kalktığı görülmektedir.
Parlak ışık tedavisinin, mani veya hipomani oluşturma riski unutulmamalıdır.
Bu yan etkilerin, uygulama süresi, ışığın şiddeti, uygulama zamanlaması ile farklılık gösterdiği düşünülmektedir.
Parlak gün ışığının sirkadiyen ritim üzerine etkisi nasıl açıklanmaktadır?
Vücudumuzda biyolojik saatimizi düzenleyen ana merkez hipotalamustur.
Gözlerden alınan güneş ışığı, biyolojik iç saatimizi (sirkadiyen sistemi) düzenleyen en etkili unsurdur. Gece, karanlık boyunca pineal bez tarafından melatonin üretimi artarken gündüzleri ışığın etkisi ile melatonin salınımı durmaktadır.
Melatonin varlığı veya yokluğuna göre de uyku ve uyanıklık döngüsü etkilenmektedir.
Harici olarak dışardan verilen melatoninin uyku üzerine nasıl bir etkisi vardır?
Vücutta salgılanan veya dışardan alınan melatonin direkt uyku ve uyanıklılığı etkilemektedir.
Öğleden sonra veya akşam melatonin verilmesi, temel sirkadiyen ritimde fazın erkene kaymasına yani uykunun akşam erken saatlere kaymasına yol açar.
Melatonin, sabah veya öğle vakitlerinde verilmesi, biyolojik ritimde fazın gecikmesine yani uykuya dalmakta zorluğa ve uykuya dalma zamanının geç saatlere kadar kaymasına neden olmaktadır.
Mevsimler, depresyona, nasıl neden olabilmektedir ?
Mevsimsel olarak gece-gündüz sürelerindeki değişimlerinde etkisi ile maruz kalınan ışığın, şiddeti ve süresi değişmektedir.
Bu değişimlerin kolaylaştırıcı etkisi ile duyarlı kişilerde, biyolojik sirkadiyen ritim ile uyku uyanıklık döngüsü arasındaki uyum bozulabilmektedir.
Işık, melatonin salgılanmasını inhibe eden ana unsurlardan biridir.
Mevsimlerin etkisi ile günlerin kısaldığı ve gecelerin uzadığı zamanlarda maruz kalınan ışığın inhibe ediciliği azalmaktadır.
Işık yetersizliğinde melatonin salgılanması baskılanamadığı için kişi, melatonin etkisine daha fazla maruz kalmaktadır.
Fazla melatonin: uykuda artışa, kilo alımına, depresif şikayetlerde artışa neden olmaktadır.
Parlak ışık tedavisinin antidepresan etkinliği nasıl açıklanmaktadır ?
Parlak ışık, sirkadiyen ritimde düzenleyici etki ile depresif belirtilerde azalmaya neden olmaktadır.
Antidepresan etkinlik, serotonin düzeyi üzerindeki regülasyon ve noradrenalin yıkımındaki azalma ile açıklanmaktadır.
Parlak ışık uygulamaları, antidepresan ilaçların etkisinde artışa ve uyku kalitesinde düzelmeye neden olmaktadır.
Sirkadiyen ritmindeki bozulmaların sonucunda hangi otonomik belirtiler görülür ?
Sirkadiyen ritmindeki bozulmalar ile beraber otonom sinir sisteminin de etkilendiği bilinmektedir.
Otonom sinir sistemi parametreleri de sirkadiyen bir ritim gösterirler. (Yaklaşık 24 saaatlik bir döngüye sahiptirler ).
Otonom sinir sisteminin kontrol ettiği parametrelerden başlıcaları: Vücut sıcaklığı, kalp atım hızı ve değişkenliği, ortalama kan basıncı ve değişkenliği, kas sempatik sinir aktivitesi, deri iletkenliğidir.
Antidepresan enkinlik için parlak ışık tedavisi nasıl uygulanmalıdır ?
Doğal ışık kaynağı veya ışık tedavisi cihazından standart yoğunlukta ( 10 bin lüks ) en az yarım saat süre ile tedavi uygulanmalıdır.
Mevsimsel depresyon ve gün içi aşırı uyku halinde ışık tedavisi ne zaman uygulanmalıdır ?
Mevsimsel depresyon ve hipersomni ( aşırı uyku hali ) tedavisinde parlak ışık tedavisinin sabah verilmesinin akşam verilmesine göre anlamlı oranda daha etkili olduğu gösterilmiştir.
Parlak ışık tedavisi nasıl uygulanmalıdır ?
2500-10000 lüks şiddetinde, parlak güneş ışığı verecek tüm spektrumlu floresan ışık kullanılır.
Işık kaynağının, göz hizasından 60-80 cm uzaklıkta bulunması önerilmektedir.
Işık kaynağından gelen ışığın, göze 30°-60°’ lik açı ile uygulanmasına dikkat edilmelidir.
Parlak ışık tedavisine ne kadar süre ile devam edilmelidir ?
Tedaviye, 7 gün ile bazen tam yanıt alabilmek için 2-3 hafta devam etmek gerekebilir. Hastalar, 2-4 günden itibaren tedaviye yanıt vermeye başlarlar.
Açık mavi tayfın, diğer tüm dalga boylarından ziyade 2 kata kadar sirkadiyen faz kaymasına neden olduğu ifade edilmektedir.
7 gün süre ile günde iki defa 2500 lüks şiddetinde parlak ışığın, depresyon tedavisinde etkinliği gösterilmiştir.
Parlak ışık tedavisi sırasında hastalar rutin işlerine devam edebilir mi ?
İşlem esnasında hastalar, rutin işlerine devam edebilirler. Örneğin kitap okuyabilir, tv izleyebilir ve yemek yiyebilirler.
Parlak ışık tedavisi günün hangi vaktinde uygulanmalıdır ?
Sabah ışığa maruz kalmak melatonin ritminde faz ilerlemesine sebep olur.
Akşam ışığa maruz kalmak melatonin salınımını geciktirerek faz gecikmesine sebep olur. Tedavi yanıtının en iyi şekilde olması için hastanın melatonin salgısı üzerinden 8 - 9 saatten fazla zaman geçmemiş olması gerekmektedir.
Tedavi, uyanma saatinden hemen sonraki zaman dilimi içerisinde başlanmalıdır. Mevsimsel özellikli depresyonda, sabah verilen parlak ışık tedavisi ile antidepresan etkinlik görülebilmektedir.
Depresyon ve ışık tedavisi sonbahar ve kış aylarında, gündüzlerin kısalması, gecenin uzaması ve maruz kalınan ışık süresinin azalmasına bağlı olarak melatonin, normal salınım süresininden ve miktarından daha fazla salınmaktadır.
Melatoninin uzun süre salınması ise organizmada enerji depolanması sürecini başlatarak daha fazla uyku ve gıda alımına yol açmaktadır. Işık tedavisi ile melatonin salınım süresi ve miktarı azaltılmaktadır.
Mevsimsel affektif bozukluğu olan hastalarda, sabah uygulanan 2500 lüksün üzerindeki parlak ışık tedavisinde düzelme gösterdikleri bildirilmiştir.
Daha çok sabah uygulamanın, duygudurum üzerinde belirgin seviyede olumlu etkileri olduğu gösterilmi major depresyon tanısıyla takip edilen hastalarda, farmakolojik ilaçlar ile birlikte ışık tedavisi, daha hızlı ve daha güçlü bir antidepresan etkinlik oluşturmaktadır.
Bipolar bozukluk depresyon hastalarında, parlak ışık tedavisi, hastalık şiddetini anlamlı oranda azaltmaktadır.
Sabah uygulanan parlak ışık tedavisinin daha hızlı yanıt ile ilişkili olduğu görülmüştür. Parlak ışık tedavisi, yan etkiler açısından da güvenilirdir.
Gebelik ve süt emzirme döneminde, parlak ışık tedavisi uygulanabilir mi? Gebelik ve süt emzirme dönemleri depresyonlarında güvenle kullanılabilecek yeterli farmakolojik ilaç bulunmamaktadır.
Bu özel grup hastalarda, farmakolojik tedaviler; fetal gelişim geriliği, preterm doğum eylemi, yenidoğanda çekilme belirtileri ve pulmoner hipertansiyon gibi bir çok risk içermektedir.
Gebelik dönemi depresyonlarında, ışık tedavisi oldukça faydalı bulunmuştur.
5 hafta boyunca, günde 1 saat, 7000 lüks şiddetinde parlak ışık uygulamasının, kişilerde; %70’ leri bulan oranlarda düzelme sağladığını ifade eden çalışmalar bulunmaktadır.
Hem 3 haftalık hem 5 haftalık dizayn edilen çalışmalarda, sabah parlak ışık tedavisinin depresyon şiddetini büyük oranda düşürdüğü gösterilmiştir.
İçsel ve dışsal etmenlerle uyku-uyanıklık döngüsünün, devamlı veya tekrarlayıcı tarzda bozulmasının sonucu olarak sirkadiyen uyku- uyanıklık dengesi bozulmakta bu durum da uykusuzluk, aşırı uykululuk ya da her ikisine neden olmakta ve bu uyku problemleri, fonksiyonel ve işlevsel kayıplar ile sonuçlanmaktadır.
Parlak ışık tedavisinin fayda verdiği diğer uyku bozuklukları hangileridir ?
Jet-lag (kıtalar arası uçuşlarda ve vardiya değişimine bağlı uyku bozukluğu yaşayan kişilerde parlak ışık tedavisi, ciddi fayda sağlamaktadır.
Sirkadiyen ritim uyku bozukluklarında uygulanan ışık tedavisi ,uygulamanın, günün hangi zaman dilimi içinde yapıldığına bağlı olarak farklı etkiler oluşturmaktadır.
Gündüz uyku hali ve yorgunluğunun en önemli nedeni; düzensiz uyku / uyanıklık ile periyodik uykusuzluk.
Biyolojik saate uygun bir şekilde uyku-uyanıklık döngüsünün düzenlenmesi amacı ile ışık tedavisi yapılmaktadır. Tabloda izlenen iyilik halinin kalıcı hale getirilebilmesi amacıyla sabah uyandıktan hemen sonra parlak ışık tedavisi önerilmektedir.
Yeme bozukluğu olan kişilerde parlak ışık tedavisinin yeri var mıdır ?
Parlak ışık tedavisi ile kontrolsüz yeme atakları, kontrol altına alınabildiği veya bu yeme ataklarının sıklığının ve şiddetinin azaltılabildiği gösterilmiştir. Bu etkinin parlak ışık tedavisi sonucu melatonin salınımındaki azalma ile direkt ilişkili olduğu görülmüştür.
Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (dehb)’ nda, parlak ışık tedavisinin faydası var mıdır?
Günün erken saatlerinde 10000 lüks olacak şekilde 30 dakika süren uygulamaya, 3 hafta süresince devam edildiğinde dehb’ li bireylerin, duygudurum belirtilerinden bağımsız, dikkat eksikliği belirtilerinde gözle görülür bir seviyede iyileşme olduğu gösterilmiştir.
Demans hastalarında parlak ışık tedavisinin yeri var mıdır ve nasıl uygulanmalıdır ?
Demans hastalarında, en sık görülen şikayetler: uyku- uyanıklık döngüsünde bozulma, taşkınlık, davranış bozukluğu ve bilişsel yeteneklerde zayıflamadır.
Parlak ışık tedavisi uygulamalarının bu hastalarda, gece uyku kalitesinde artmaya, gündüz uykululuk halinde azalmaya ve davranış problemleri ile ajitasyonlarında azalmaya neden olduğu görülmüştür.
Özellikle dinlenme-hareketlilik döngüsü bozulmuş olan demanslı hastalarda, parlak ışık tedavisinin faideli olabilmesi için tedavinin; sabah, 1 saat olacak şekilde , 2500 lüks ve üzeri ışığa maruz kalma şeklinde olması gerekmektedir.